چه زمانی بالاشهری و پایین شهری مد شد؟ ، چشم و همچشمی شازده ها کار دست تهران داد - مجله گیلاسفا

خبرنگاران - لیلا باقری : این مثل را بگذاریم کنار جمله معروف دیگری الناس علی دین ملوکهم. بگذارید به یک نکته تاریخی دیگر هم اشاره کنم تا این سه ضلع مثلث کامل گردد؛ باز در همین ستون گفته بودیم که شاه فرنگ زده و شادمان قاجار، ناصرالدین شان را می گوییم، عادت به ساختن عمارت داشت. تا جای خوش آب و هوایی می دید یا مهندس فرنگ رفته ای به چشمش می خورد اراده می کرد که عمارتی موجود گردد و آن عمارت چندی بعد ساخته می شد.

قصه های خواندنی تهران را اینجا دنبال کنید

این سه جمله در کنار هم ما را به این می رساند که عده ای پس قلعه ها را نشان شاه می دادند و شاه اراده می کرد عمارتی فرنگی موجود گردد. بعد هم شازده ها و اعیان ها و دست به دهن برس ها بودند که به پیرو شاه مملکت عمارت پشت عمارت ساختند، یکی از یکی ممتازتر. قصه در اینجا تنها ساخت عمارت و چشم و همچشمی و وارد شدن فضای تازه ظاهرنما به معماری ایرانی نیست.

مسئله این است که تا قبل از دوره ناصری این شازده ها و اعیان و بزرگان در همه جای شهر پخش بودند و کسی به این فکر نمی کرد که شمال تهران بروم که جای پولدارهاست. جنوب جای فقیرهاست و شرق و غرب فلان و بهمان است. این جهت دهی به شهر تهران بر حسب وضع مالی و تقسیم اقشار از دوره ناصری رخ داد. در باره عمارت های متعددی که به فرمان خود ناصرالدین شاه ساخته شد، قبلاً نوشته ایم. در تهران در آینه زمان نوشته مرتضی سیفی هم اشاره ای به چشم و هم چشمی های شازده ها شده است و که:

ـ حاج میرزا حسین خان سپهسالار اعظم در سمت شمال و در باغی که قبلاً متعلق به حاج علی خان اعتمادالسلطنه بود، بنایی ساخت به سبک فرنگی ها.

ـ عمارت امیریه و عمارت ییلاقی کامرانیه در غرب و شمال غرب شهر ساخته شد. در امیریه تالاری بزرگ با گچبری ها و آیینه کاری های زیبا بر روی سردابی ساختند. در عمارت کامرانیه هم که در دامنه البرز بود باغی ساختند با باغچه بندی ها و گلکاری هایی به سبک اروپایی. در گرمخانه این باغ چه در سرمای زمستان و چه در گرمای تابستان انواع و اقسام گل ها و درختچه ها پرورش پیدا می کرد.

ـ در دوره صدارت میرزا آقاخان نوری، میرزاکاظم خان نظام الملک وزیرلشکر، پارک نظامیه را در شمال شرقی دارالخلافه ساخت. در سمت غربی نظامیه پارک ظل السلطان با اتاق ها و تالارها و خیابان های مخصوص و بی نظیرش قرار داشت.

ـ باغ و عمارت میرزا علی اصغرخان امین السلطان ثانی وزیر مالیه با باغ فردوس همچشمی می کرد. باغ جلالیه که به وسیله شاهزاده جلال الدوله ساخته شده بود کوشکی داشت شگفت انگیز و مایه حسادت عمارت رضوان.

این لیست بلندبالاتر است و اینجا مجال کم اما خلاصه اش می گردد اینکه در دوره ناصری هر اعیان زاده ای برای خودش باغ و کوشک و عمارتی درست کرد و سعی اش بر این بود که از عمارت دیگری بهتر باشد. تعداد زیادی از این عمارت ها هم در شمال شهر و منطقه ها ییلاقی ساخته شد. جایی تازه کشف شده و پرآب و خوش هوا. البته در مرکز شهر هم خانه ها و بناها به سمت هرچه زیباتر شدن اندرون و بیرون رفتند. برای همین سردرهای خشتی، یکی یکی آجری شدند و صنعت کاشیکاری که رو به افول رفته بود دوباره قدرت گرفت. دوره ناصری دوره نخستین های زیادی است. از جمله ایجاد نخستین قشر بالاشهری نشین!

---

*منتشر شده در خبرنگاران محله منطقه 20 به تاریخ 1395/7/5