سانسور ازن در مرکز - مجله گیلاسفا

دنیای اقتصاد در ادامه نوشت: به این ترتیب تقریبا از هر سه روز تابستانی، یک روز غلظت آلاینده ازن فراتر از حد قابل قبول بوده و این در حالی است که آمار مذکور با وجود خاموشی تعداد زیادی از نشانگر های مقدار گیری غلظت این آلاینده در تهران محاسبه شده است. در صورتی که اندازه ازن در آسمان تهران بدون سانسور محاسبه گردد، احتمالا روز های بیشتری از تابستان با این گاز آلوده گزارش می شد.

مشاهدات میدانی در شهر تهران، وجود آلودگی در لایه های پایینی جو را تایید می نماید. شش آلاینده هوای تهران را که دو مورد آن از نوع ذره و چهار مورد آن از نوع گاز هستند، می توان به دو دسته آلاینده های اولیه و ثانویه تقسیم کرد. آلاینده اولیه به گاز ها و ذراتی گفته می گردد که به طور مستقیم از اگزوز خودرو ها یا سایر منابع آلاینده، مثل کارخانه ها و فعالیت های صنعتی وارد جو می گردد.

آلاینده ثانویه هم به گروهی از آلاینده ها اطلاق می گردد که از تجزیه و ترکیب شیمیایی آلاینده های اولیه در آسمان فراوری می شوند. در این تقسیم بندی ازن به اسم منشأ آلودگی تابستانی تهران، یک آلاینده ثانویه به تعداد می آید که آسیب آن از ذرات معلق (PM) که آلاینده زمستانی تهران هستند، دست کمی ندارد.

آسمان تهران از ابتدای تابستان تا به امروز در برترین شرایط به رنگ زرد گزارش شده است؛ یعنی کیفیت ازن در آسمان، قابل قبول و شاخص آن عددی بین 51 تا 100 واحد بوده است، اما حتی یک روز پاک (با نماد رنگی سبز) در این مدت گزارش نشده است.

در بقیه روز ها هم اوضاع به مراتب بدتر بوده، به طوری که در مجموع 17 روز شرایط هوا نارنجی (ناسالم برای گروه های حساس با شاخص بین 101 تا 150 واحد) و یک روز قرمز (ناسالم برای همه با شاخص بین 151 تا 200 واحد) بوده است. روز قرمز تهران از نظر غلظت ازن، 18 تیر 1400 بود که شاخص کیفیت این آلاینده 162 واحد ثبت شد.

میانگین شاخص کیفیت هوا به لحاظ غلظت ازن در آسمان تهران از ابتدای تابستان سال جاری تا به امروز حدود 95 واحد، یعنی در محدوده مرزی تنزل به شرایط ناسالم برای گروه های حساس بوده که این خود نشان می دهد، حتی در روز های زرد که اصطلاحا کیفیت هوا قابل قبول گزارش می گردد، غلظت ازن در جو مقادیر نسبتا بالایی داشته است.

میانگین غلظت گاز ازن در مردادماه سال جاری هم 76 و در روز های سپری شده از شهریور 77 واحد بوده است. این در حالی است که در یک ماه بهاری مثل اردیبهشت سال جاری، میانگین غلظت آلاینده ازن 59 واحد بوده است که شرایطی به مراتب بهتر از تابستان را منعکس می نماید.

ازن یک آلاینده گازی است که مستقیما از منابع آلاینده روی کره زمین منتشر نمی گردد. این گاز، بی رنگ است و بعضا در گزارش های رسمی بویی شبیه به هوای تازه به آن نسبت داده شده است؛ بنابراین برخلاف ذرات معلق به صورت مستقیم با چشم دیده نمی گردد.

زمانی که گرما و دمای هوا بالا باشد و شدت تابش نور خورشید افزایش پیدا کند، بستر مناسب فراوری این آلاینده ثانویه، ایجاد می گردد و گاز های منتشرشده از اگزوز خودرو ها همانند اکسید های نیتروژن، تحت تاثیر دمای بالا دچار واکنش شیمیایی شده و یک اتم اکسیژن خود را از دست می دهند. این اتم اکسیژن آزادشده با مولکول های اکسیژن در جو ترکیب می گردد و در نهایت ازن یا همان O3 ایجاد می گردد.

هرچه دما از 30 درجه بالاتر برود، مقدار فراوری ازن در جو بیشتر می گردد و این در حالی است که در مردادماه سال جاری میانگین دمای هوای تهران حدود 38 درجه بوده است. ضمن اینکه در بعضی از روز ها دمای ظهر میانه تابستان بیش از 40 و بعضا تا 42 درجه گزارش شده است. در گزارش های رسمی این طور آمده که عموما ازن در تهران از ساعت 15 تا 18 بیشترین غلظت را دارد.

شرایط غلظت ازن طی تابستان سال جاری در حالی نامطلوب است که در شهر تهران بخشی از داده های مرتبط با آلودگی از این نوع سانسور می گردد. در حال حاضر 70 درصد ایستگاه های سنجش آلودگی هوای شهر تهران با نشانگر خاموش مقدار گیری ازن در حال فعالیت هستند، به نحوی که در 24 نقطه از مجموع 34 نقطه ای که ایستگاه سنجش آلودگی فعال در آن ها مستقر است، غلظت ازن مقدار گیری و اعلام نشده است.

البته در خصوص ایستگاه های سنجش در بعضی بخش های سامانه کنترل کیفیت هوا تعداد 34 و در بعضی بخش های این سامانه 42 ایستگاه گزارش شده است. به این ترتیب روز های آلوده به ازن در حالی اعلام می گردد که عملا سنجش این آلاینده با سانسور روبرو است. البته این شرایط در خصوص بعضی دیگر از آلاینده ها در بعضی از ایستگاه ها هم صدق می نماید و مشکل خاموش بودن ابزار سنجش غلظت آلاینده های دیگر هم در جای خود قابل آنالیز است.

این دومین نقص خطرناک ایستگاه های آلودگی هواست. نخستین نقص که سال هاست شناسایی شده و در سال های اخیر به آن پرداخته ایم، اما ظاهرا هیچ واکنش محسوسی برای اصلاح در پی نداشته است، تعداد و پراکندگی ایستگاه های سنجش آلودگی هوا در مرکز است.

با یک نگاه کلی روی نقشه می توان به این نکته پی برد که بعضی از منطقه ها آلوده تهران فاقد ایستگاه کافی هستند، اما بعضی منطقه ها دیگر که هوای عموما سالم تری دارند، از تعداد ایستگاه های بیشتری برخوردارند. به اسم مثال، در هر یک از دو منطقه شمالی یک و دو تهران، سه ایستگاه سنجش آلودگی وجود دارد، در حالی که در بعضی از منطقه ها جنوبی شهر تهران که کانون آلودگی هستند، یک یا دو ایستگاه وجود دارد.

از سوی دیگر تهران حدود 350 محله دارد که اگر قرار باشد در هر محله فقط یک ایستگاه سنجش آلاینده ها مستقر باشد، تعداد ایستگاه ها باید به 10 برابر وضع موجود افزایش یابد.

بعلاوه یک مطالعه دانشگاهی نشان می دهد که جانمایی ایستگاه های سنجش آلودگی هوا باید به نحوی باشد که آثار مثبت طرح های ترافیکی به واسطه آن ها قابل سنجش باشد. این در حالی است که در محدوده طرح ترافیک شهر تهران که مهم ترین طرح کاهنده آلودگی و ترافیک حال حاضر مرکز محسوب می گردد، هیچ ایستگاهی نصب نشده است.

طبعا هرچه تعداد ایستگاه ها بیشتر و توزیع مناسب تری داشته باشد، اطلاعات جامع تری در اختیار محققان و تصمیم گیران محیط زیست قرار می گیرد و اقدام چهارم برای برطرف نواقص فنی شاخص آلودگی هوا، توزیع مناسب ایستگاه ها براساس احتیاج کنونی شهر و متناسب با محدوده های ترافیکی است، چراکه حتی ایستگاه های موجود هم در جانمایی از الگوی معناداری تبعیت نمی نمایند.

در این مطالعه تاکید شده که باید در محدوده خط حریم شهر تهران 8 ایستگاه سنجش آلودگی نصب گردد. این مطالعه پهنه شهر تهران را به 11 قسمت تقسیم و توصیه نموده که در هر پهنه حداقل 3 یا 4 ایستگاه جانمایی گردد. نگاهی به نقشه فعلی ایستگاه های آلودگی سنج مدیریت شهری نشان می دهد که در شرقی ترین و غربی ترین نقطه شهر تهران و هم در محدوده شمال غربی و جنوب غربی شهر، ایستگاه کافی وجود ندارد. برطرف این نقص با دقت در جانمایی ایستگاه های موجود و نو و بهینه کردن نقشه جانمایی ایستگاه ها ممکن است.

در عین حال کارشناسان معتقدند که اگر قرار باشد شاخص کیفیت هوا براساس بیشترین مقدار شاخص ایستگاه های مختلف محاسبه گردد، دسته بندی ایستگاه های موجود به انواع ترافیکی و غیرترافیکی ضروری است؛ چراکه اطلاعات ایستگاه های ترافیکی به علت مجاورت کامل با کانون آلودگی ناشی از خودرو برای شهروندان گمراه نماینده بوده و معمولا در اعلام شاخص استفاده نمی گردد.

در کنار این نقص اولیه، نقص دوم هم اکنون تعیین شده که به صورت خاموشی یکسری از ایستگاه های سنجش آلودگی اصلی از جنس تابستانی است. نشانگر های خاموش بعضی آلاینده ها در بعضی ایستگاه ها یک نقص و خطر عمده دارد، به ویژه در تابستان سال جاری که موج پنجم کرونا به اسم یک بیماری ریوی کشنده، در کشور جان شهروندان را نشانه رفته است. در صورتی که گزارش های محاسبه غلظت آلاینده ها بدون سانسور محاسبه گردد، چه بسا ردپای آسمان زرد و نارنجی تهران در ماه های تابستانی، در افزایش مرگ ومیر کرونایی هم مشاهده گردد.

انتشار ازن در جو با غلظت بیش از حد مجاز براساس گزارش های رسمی شرکت کنترل کیفیت هوای شهر تهران دست کم 6 آسیب در پی دارد. تخریب اندام های تنفسی، مسائل تنفسی، عفونت ریه، التهاب جداره ریه، زخم دائمی در بافت ریه و کاهش عملکرد ریه 6 آسیبی است که انتشار ازن در هوا برای شهروندان در پی دارد و طبعا این موضوع می تواند ریه را در برابر کرونا به مراتب آسیب پذیرتر کند.

در واقع همه عوارض ازن از نوع درگیری دستگاه تنفسی است و از آنجا که کرونا هم مستقیما دستگاه تنفسی را دچار مشکل می نماید، آسیب پذیری افراد در معرض ریه می تواند در برابر کرونا به مراتب جدی تر باشد.

داده های رسمی ثبت شده از شاخص کیفیت هوا به لحاظ آلاینده ازن نشان می دهد که در یک دهه اخیر هر چه جلوتر آمده ایم، تعداد روز های آلوده به لحاظ این آلاینده تقریبا همواره افزایشی بوده است. اندازه آلودگی با ازن در سال 95 فقط یک روز گزارش شده، اما این اندازه در سال 97 به 16 روز و در سال 98 به 25 روز رسید.

در سال گذشته هم تعداد روز های آلوده به ازن در تهران 42 روز گزارش شد. البته در طول این سال ها پارامتر افزایش تعداد ایستگاه ها یا افزایش حسگر های مقدار گیری ازن می توانست در واقعی تر شدن آمار موثر بوده و زمینه ساز افزایش روز های ثبت شده به اسم آلوده به ازن باشد.

آنچه مهم است، این است که سانسور شاخص کیفیت هوا در شهر تهران به علت وجود تابلو های خاموش سنجش آلودگی، سبب می گردد گزارش های آماری از شرایط شاخص با توجه به فقدان دقت کافی به علت کمبود داده معتبر، قابلیت استناد خود را از دست بدهد و از طرفی حساسیت مردم و سیاستگذاران به این موضوع کم رنگ گردد.

این در حالی است که انتشار گزارش کامل و واقعی از اندازه آلودگی با ورژن تابستانی می تواند به مثابه زنگ خطر، مسوولان را نسبت به اهمیت مداخله برای کاهش این جنس از آلودگی هوشیارتر کند و مردم هم با اطلاع از شرایط آلودگی هوا می توانند برای اینکه کمتر در معرض خطر باشند، برنامه های خود را به شکلی تنظیم نمایند که در صورت عدم ضرورت، در روز های آلوده به ازن که اتفاقا با چشم قابل تشخیص نیست، از خانه خارج نشوند.

نکته مهم دیگر این است که نامرئی بودن آلودگی از ناحیه ازن نباید این تصور را ایجاد کند که ایجاد این آلودگی هیچ ارتباطی با ترافیک ندارد و با این نتیجه گیری نادرست، انتخاب های نادرست ترافیکی مثل تردد با خودروی شخصی به وسیله گروهی از شهروندان تداوم پیدا کند.

شهروندان باید بدانند انتخاب های ترافیکی آن ها حتی در فصل گرم سال هم می تواند به آلودگی هوا منجر گردد و اتفاقا این آلودگی بچه ها را بیش از بزرگسالان در معرض خطر قرار می دهد و ریه آن ها را که اغلب فعالیت زیادی در محیط بیرون خانه دارند، هدف می گیرد؛ بنابراین هر رفتار درست ترافیکی می تواند به کاهش آلودگی روز های گرم تابستانی یاری کند.