علت لکنت زبان بچه ها چیست؟ - مجله گیلاسفا

به اختلالات روانیِ گفتار و الگوی زمانی طبیعی آن که حرف زدن را سخت می نماید لکنت زبان گفته می شود. این اختلال در ابتدا موقت، لحظه ای و نا آشکار است و به تدریج بصورت مزمن در می آید. این اختلال به طور عمده و جز در موارد استثنایی در دوران خردسالی (بین سنین 2 تا 4 سالگی) شروع شده و یک پدیده خاص دوران کودکی است. این اختلال بطور کلی در 98٪ موارد قبل از 10 سالگی شروع شده و به تدریج استقرار می یابد. این اختلال از مهم ترین و متداولترین اختلالات تکلمی است. بازه زمانی دیگری که می تواند باعث بروز این اختلال شود سنین 6 تا 7 سالگی است که این دوره مصادف با زمان شروع مدرسه است و به لحاظ ویژگی های عاطفی و سازگاری اجتماعی خاص، این دوره موقعیت مناسبی است برای بروز لکنت زبان در میان بچه های که بیشتر مستعد چنین اختلالی هستند. در بعضی از موارد در دوران بلوغ نیز افرادی که قبلا به نحوی دچار این اختلال بوده اند، دچار لکنت زبان می شوند.

علت بروز لکنت زبان چیست؟

در واقع علت بروز این اختلال در بچه ها تا کنون بطور دقیقی روشن نشده است. اما چیزی که تا حدودی تعیین است، آن است که این اختلال نمی تواند علت واحدی داشته باشد. بلکه همیشه معلول علت بدنی، عاطفی، اجتماعی و یا ترکیب این عوامل است. بسیاری از افرادی که لکنت زبان دارند دچار بعضی از ناراحتی های عصبی و ناسازگاری های اجتماعی هستند. اما تشخیص اینکه آیا اینگونه ناراحتی های روانی علت این اختلال است و یا لکنت خود حاصل حالات و فشارهای ناشی از اختلالات روانی است، بسیار مشکل است. در بعضی از مواقع ممکن است این اختلال حاصل نارسایی ها و اختلالات دستگاه عصبی باشد و یا در مواردی از زمان کودکی در اثر بعضی ناهنجاری های خفیف فیزیولوژیکی پدید می آید.

سن، شرایط و ویژگی های بلوغ در تغییر شکل یا تشدید لکنت مؤثر است. جنسیت نیز در ابتلا به این اختلال موثر است به طوری که در میان پسران بیشتر از دختران است. تحقیقات نشان می دهد که در حدود 70 درصد برای پسران و 30 درصد برای دختران این اختلال اتفاق افتاده است. کندی زبان در جایی پیش می آید که دستگاه های تکلم انسان دچار پاره ای از تشنج هاست؛ از این رو ادای کلمات ناگهان به مانع برخورد می نماید و پیوسته مکثی در میان صحبت روی می دهد. به هنگام چنین رویدادی معمولاً انسان حرفی را که روی آن مکث ایجاد شده است، چندبار تکرار می نماید. در زیر به عواملی که می تواند باعث بروز این اختلال شود اشاره می شود:

• ضربه های شدید و شوک های عاطفی و روانی
• احساس تهدید و ناامنی در خانواده
• تنبیه بدنی در مدرسه و خانه
• انتقاد شدید از کودک در هنگام زبان باز کردن
• اصرار والدینِ کودک چپ دست برای استفاده از دست راست
• تکرار والدین و اطرافیان در موقعی که کودک کلمات را نادرست بیان می نماید.
• ابتلا به بیماری های شدید عفونی
• آسیب های قبل از تولد، حین تولد و دوران کودکی

ویژگی افرادی که لکنت زبان دارند چیست؟

ویژگی های خاص این اختلال در افراد مختلف بسیار متغیر است. بعضی از افراد در تلفظ هجاها مشکلاتی دارند و بعضی دیگر، نخستین تکرارها و تردیدها را با شکلک ها و یا حرکاتی در قسمت های مختلف بدن به همراه دارند. (مانند: چشمک زدن، تیک های مختلف، لرزش لب ها یا چهره، تکان دادن سر، حرکت های تنفسی، گره کردن مشت ها و…). همچنین اغلب دیده می شود که فرد دستخوش یک حالت هیجانی مانند: ترس، خشم و شرم و…می شود. تحقیقات نشان داده اند که استرس و اضطراب، لکنت زبان را تشدید می نماید.

انواع لکنت زبان

لکنت کلونیک یا حالت تکراری در بیان کلمه: در این نوع از لکنت زبان، کودک یک سیلاب از کلمه را که معمولاً اولین سیلاب کلمه است، با سرعت و تشنج تکرار می نماید. مثلاً کلمه پدر را به این شکل بیان می نماید: پ پ پ پدر.

لکنت تونیک یا توقف در تلفظ: در این حالت در فعالیت عضلات تلفظی چند ثانیه توقف و سکون بوجود می آید و کودک دچار وقفه در تلفظ و ادای کلمه همراه با فشار، کوشش و حرکات خاصی است. کودک مبتلا به این لکنت برای ادای کلمه شدیداً به خودش فشار می آورد و پس از لحظاتی سکون بطور ناگهانی و با تشنج کلمه را ادا می نماید.

مراحل مختلف لکنت

بچه های که دچار این اختلال هستند معمولاً و از بدو پیدایش لکنت تا مرحله نهایی مراحل مختلفی را به توضیح زیر می گذراند.

• لکنتی که کودک پذیرفته است: کودک در این مرحله متوجه می شود که بعضی از حروف و کلمات را بطور غیرطبیعی تکرار می نماید. اما به نظر می رسد که نگران حالت گویایی خودش نیست. کودک از این که اختلال تکلمی دارد ناراحت نبوده و رنجی نمی برد و کوششی هم برای رفع آن نمی نماید. در این مرحله، لکنت کودک معمولاً همراه با اختلالات تنفسی و یا علایم و عوارض بیماری نیست. نوع لکنت کودک در این مرحله بیشتر از لکنت تکراری است و به همین دلیل در این حالت برنامه های گفتار درمانی مؤثر است.

• لکنتی که کودک در برابر آن واکنش نشان می دهد (لکنت پس رانده): بتدریج که کودک عظیم شده و دامنه مکالمات وسیع تر می شود به واسطه رفتارهای خاص و فشارهایی معمولاً از سوی همسالان، والدین و معلمان متوجه می شود، که کودک بطور قابل توجهی با تعجب و گاه همراه با دلسردی نسبت به چگونگی اختلالات گویایی خود عکس العمل نشان می دهد. مثلاً به محض اینکه بعضی از اعضای فامیل و نزدیکان و اطرافیان کودک متوجه می شوند که او لکنت دارد، رفتارها و واکنش های مختلفی نشان می دهند. وی این واکنش ها را درک نموده و بالطبع عدم اطمینان و تنش عضلانی او بیشتر می شود.

• لکنت پیچیده و شدید: بتدریج که حرکات و رفتار ضمنی همراه با لکنت به صورت غیرارادی ظاهر می شود، شدت لکنت افزایش می یابد. به نحوی که کودک نسبت به همه موفقیت ها و به همه کلمات و همه اصواتی که با عدم روانی و سلامت او در صحبت توأم می شوند، حساسیت و نگرانی پیدا می نماید. در این شرایط، لکنت خود روز به روز پیچیده تر و شدیدتر می شود. بطوری که هر چقدر بیشتر نسبت به موفقیت ها، کلمات و جملات از خود نگرانی و ترس نشان می دهد، لکنت او بیشتر می شود و هر چقدر لکنت او بیشتر می شود نگرانی و ترس او از شرایط و موقعیتها و کلمات و اصوات افزایش می یابد.

روش های اصلاح و درمان لکنت زبان

امروزه از روش های مختلفی برای اصلاح، درمان و بازپروری اختلالات گویایی استفاده می شود. از جمله این روش ها می توان به موارد زیر اشاره نمود.

روش های زبانی یا تلفظی: برای انجام این عمل بهترین هماهنگی ها بین حنجره، گونه ها، زبان و لب ها ضروری است؛ اما همین که در این هماهنگی خللی ایجاد شود، زبان به لکنت می افتد. پیش از سن 4 یا 5 سالگی به ندرت معلوم می شود که کودک لکنت زبان دارد. کندی زبان بر اثر اختلال های بدنی یا برآشفتگی های عاطفی، در انسان رشد می یابد. گویا بتوان در پاره ای موارد، کند زبانی را از راه آموزش رفع کرد؛ یعنی به شخص مبتلا آموخت که چگونه آهسته آهسته چیزی را بخواند؛ آهسته آهسته و با توجه خاص به حرف زدن خود، سخن بگوید و هر هجایی را با کمال دقت ادا کند. همچنین به وی می آموزند چگونه به هنگام بند آمدن زبانش، تنفس خود را تنظیم کند. به هر حال، درمان لکنت زبان باید به یاری متخصص گفتار درمانی انجام گیرد. این نکته نیز بسیار قابل توجه است که نباید مبنای عاطفی را در کند زبانی نادیده گرفت.

روش دو جانبه یا مکمل: در این روش به بازپروری و پرورش جنبه های دوگانه فکری و زبانی اهمیت فراوان داده می شود. این روش بیشتر در خصوص بچه ها 3 تا 7 ساله استفاده می شود و معمولاً نتایج ثمر بخشی دارد. هدف این روش در واقع پرورش دوگانه ای از قدرت و صحت تفکر، قدرت و صحت بیان است. به عنوان مثال برای نیل به این منظور به کودک می آموزند که افکار خود را اصلاح و روشن دریابد، فقط افکار واضح و روشن خود را به زبان جاری نماید و کلمات و جملات را دقیق و رسا بازگو نماید.

روش های روان درمانی: این روش ها بویژه در خصوص افرادی که دچار کشمکش های عاطفی و اختلالات روانی عصبی هستند بکار می رود. روش روان درمانی برای بچه ها سنین پایین ثمر بخش نیست.

روش دارو درمانی: بعضی اعتقاد دارند که یکی از عوامل لکنت، تنش ها و اضطراب و هیجانات عاطفی است؛ لذا داروهای آرام بخش می توانند تا حدودی کودک را از اضطراب و هیجانات عاطفی به دور داشته و در نتیجه اختلال او را تقلیل دهند.

روش خود درمانی: این روش که در واقع می تواند نوعی روش رفتار درمانی نیز تلقی شود، بر این اساس راسخ است که فرد لکنتی با انگیزه قوی و ایجاد تغییرات لازم در زمینه بازخوردها و نگرش هایش نسبت به لکنت خود به برنامه ای منظم، تعیین و بطور جدی و مصمم کوشش کند که اختلال گویایی خود را اصلاح کند.

اگر کودک لکنت زبانی دارید اصلا نگذارید که کودک بفهمد لکنت دارد وگرنه کارتان بعدا سخت می شود. دلیلش این است که وقتی کودک نمی داند این اختلال را دارد پس مشکل کمبود اعتماد به نفس هم ندارد ولی اگر بفهمد لکنت دارد آن وقت در صدد رفع مشکل برمی آید ولی چون نمی تواند درستش کند، اعتماد به نفسش مرتبا کم می شود.

چند نکته بسیار کاربردی برای افرادی که لکنت زبان دارند

• قبل از صحبت کردن خودتان را برای صحبتی با سرعت کم آماده کنید و در هنگام صحبت، سرعت صحبت کردن را تا جایی که امکان دارد کم کنید.
• ارتباط بصری خود را با شخصی که صحبت می کنید حفظ نمایید.
• سعی نمایید با وارسی و تجزیه و تحلیل دقیق، حرکات ناموزون عضلات دستگاه گویایی خودتان را به هنگام بروز لکنت تعیین نمایید.
• سعی کنید با صدای خیلی رسا و موزون و بدون اینکه تلفظ غیرطبیعی مصنوعی داشته باشید صحبت نمایید.
• جملاتی که می خواهید بگویید از قبل آماده نکنید و مرور نکنید.
• فرد دارای لکنت فرض نکند فردی که قرار است با او صحبت کند رئیس جمهور یا وزیر جنگ است، او را مهم تلقی نکند.
• وقتی عصبی می شوید مثلا بحث تندی نموده اید تا چند ساعت بعد از آن خیلی کم صحبت کنید و سعی کنید که سکوت کامل کنید تا حالت عصبی شما تنزل یابد؛ چون حالت عصبی در انسان مانند تابعی نزولی است که با گذشت زمان فروکش می نماید. ولی اگر بعد از حالت عصبی خود شروع به صحبت کنید مطمئنآ دارای لکنت زبان شدید هستید و اعتماد به نفسی که این همه برایش کوشش کردیده اید لطمه می بیند ولی چند ساعت سکوت، قضیه را ختم به خیر می نماید.