پیروزی ایران در دادگاه لاهه؛ شکستی دیگر برای آمریکا - مجله گیلاسفا

به گزارش ایرنا، دیوان بین المللی دادگستری روز چهارشنبه 15 بهمن 1399 رأی خود راجع به اعتراض مقدماتی ایالات متحده به صلاحیت دیوان برای رسیدگی به شکایت ایران در خصوص نقض معاهده 1955 به دلیل وضع تحریم های غیرقانونی ایالات متحده علیه ایران، را صادر کرد. در این رأی تمامی ایرادات مقدماتی ایالات متحده توسط دیوان مردود شناخته شده و دیوان صلاحیت خود را برای رسیدگی ماهوی به این پرونده احراز نمود.

سابقه طرح و رسیدگی به دعوی:

1- دولت جمهوری اسلامی ایران در تاریخ 25 تیر 1397 در پی تصمیم رئیس جمهور وقت آمریکا به خروج از برجام و اعمال مجدد تحریم های آن کشور علیه ایران که متعاقب برجام برطرف شده بودند نزد دیوان بین المللی دادگستری شکایت نمود. مطابق شکایت کشورمان وضع مجدد تحریم های ایالات متحده مغایر با تعهدات متعدد آن دولت به موجب معاهده 1955 بین دو کشور از جمله تعهد به رفتار عادلانه و منصفانه با اتباع و شرکت های ایرانی، عدم ایجاد محدودیت بر پرداخت و جابجایی اقتصادی و بانکی، آزادی واردات، صادرات و حمل و نقل کالا و آزادی تجارت و کشتیرانی می باشد. درخواست ایران از دیوان بین المللی دادگستری در این پرونده شامل محکومیت ایالات متحده به نقض معاهده 1955 دو کشور و الزام آن دولت به توقف و برطرف تحریم ها و همچنین جبران خسارات وارده به ایران است.

2- همزمان با ارائه دادخواست فوق و با توجه به فوریت امر، دولت ایران با استناد به ماده 41 اساسنامه دیوان درخواستی را برای صدور دستور موقت مبنی بر جلوگیری از اعمال مجدد تحریم ها توسط ایالات متحده تا رسیدگی نهایی نیز به دیوان تقدیم کرد. در پی این درخواست، دیوان ابتدا با قید فوریت به ایالات متحده گفت که از هرگونه اقدامی که منجر به تشدید اوضاع گردد خودداری کند و متعاقباً پس از برگزاری جلسات استماع مدافعات طرفین در تاریخ 11 مهر 1397 ایالات متحده را با صدور دستور موقت ملزم نمود تا از ایجاد هرگونه ایجاد مانع بر سر راه واردات آزاد دارو و تجهیزات درمانی، مواد غذایی و کشاورزی و همچنین تجهیزات و خدمات لازم برای امنیت هوانوردی به ایران خودداری کند. اما ایالات متحده نه تنها از ایجاد تسهیلات لازم برای آزادی تجارت اقلام بشردوستانه امتناع کرد بلکه با وضع تحریم های بیشتر علیه کشورمان این دستور دیوان را نیز نادیده گرفت.

3- ایران متعاقباً مبانی حقوقی و موضوعی شکایت خود را در لایحه ای تفصیلی به دیوان بین المللی دادگستری تقدیم کرد. در مقابل اما ایالات متحده به جای پاسخگویی به ادعای ایران در ماهیت دعوی، در تاریخ 1 شهریور 1398 به صلاحیت دیوان برای رسیدگی به بخشی از شکایت ایران اعتراض نمود. حسب ادعای ایالات متحده شکایت ایران مربوط به برجام است و موضوع تحریم های ثانویه آن کشور که طی آن اتباع دولتهای ثالث از معامله با ایران، اتباع و شرکت های ایرانی منع می شوند، خارج از قلمرو معاهده 1955 میان طرفین قرار گرفته است؛ ضمن آنکه اقدامات ایالات متحده در راستای حفاظت از منافع امنیتی اساسی آن دولت در رابطه با امور هسته ای اجرا شده است که به موجب ماده 20 از قلمرو معاهده مذکور خارج می باشد.

4- دولت جمهوری اسلامی ایران در تاریخ 2 دی 1398 به ادعاهای ایالات متحده مبنی بر عدم صلاحیت دیوان پاسخ داد. در این پاسخ، ضمن رد ادعاهای بی اساس ایالات متحده تأکید شد که دعوی حاضر ارتباطی به برجام نداشته و صرفاً معطوف به اجرا و تفسیر معاهده 1955 است. همچنین ادعاهای ایالات متحده ناظر بر ماده 20 نیز اساساً مربوط به مسائل ماهوی است که اصولاً جایگاهی در این مرحله ندارد و باید در جریان رسیدگی ماهوی به پرونده مطرح شوند. علاوه بر این، تحریم های ثانویه نیز صرفاً با هدف ضربه به اقتصاد ایران وضع شده و ناقض بندهای متعددی از معاهده است. از این رو، دولت جمهوری اسلامی ایران از دیوان تقاضا نمود که با رد تمامی ایرادات ایالات متحده و احراز صلاحیت خود به این شکایت وارد رسیدگی به ماهیت پرونده گردد.

رسیدگی به ایرادات مقدماتی ایالات متحده و رأی امروز دیوان:

5- جلسات دیوان برای استماع اظهارات طرفین و وکلای آنها در روزهای 24 الی 31 شهریور 1399 در شهر لاهه هلند برگزار گشت. دیوان امروز پس از گذشت بیش از 4 ماه آنالیز مواضع و مدارک طرفین تصمیم خود در خصوص صلاحیت خود نسبت به رسیدگی به پرونده را اعلام کرد. از نظر دیوان بین المللی دادگستری هیچیک از اعتراض های مقدماتی ایالات متحده وارد نبوده این نهاد صالح به رسیدگی به اختلاف فیمابین است.

6- دیوان در رابطه با اعتراض ایالات متحده در خصوص خروج موضوع اختلاف از چارچوب معاهده 1955 و ارتباط آن با برجام مقرر نمود اگرچه اختلاف موجود میتواند جنبه های سیاسی نیز داشته باشد، اما این امر مانع از رسیدگی حقوقی دیوان به آن اختلاف نخواهد بود. از سوی دیگر، با عنایت به اینکه ایران به صراحت دعوای خود را مبتنی بر معاهده 1955 طرح نموده است، نمی توان این دعوی را به صرف اینکه با برجام ارتباط دارد خارج از قلمرو این معاهده تلقی نمود. لذا با اتفاق آراء اعتراض ایالات متحده را رد نمود.

7- دیوان در خصوص اعتراض دیگر ایالات متحده مبنی بر اینکه تحریم های ثانویه علیه اتباع خارجی به علت روابط تجاری با ایران خارج از قلمرو معاهده 1955 قرار گرفته است نیز ضمن رد اعتراض تأکید کرد که کلیه اقدامات ایالات متحده در تاریخ 18 مه 2018، از جمله وضع مجدد تحریم های ثانویه، با هدف تضعیف اقتصاد ایران اجرا شده و ایران، اتباع و شرکت هایش هدف این اقدامات بوده اند. اما این مسئله که اقدامات موضوع اختلاف تا چه میزان ناقض معاهده 1955 می باشد، امری است ماهوی که باید در مرحله بعد به آن رسیدگی گردد.

8- علاوه بر این، اعتراض ایالات متحده در رابطه با سوءاستفاده از طرح دعوی نزد دیوان به موجب معاهده 1955 از سوی دیوان فاقد دلایل کافی شناخته شد و قضات با اکثریت آرا رأی به رد این اعتراض دادند. از نظر اکثریت قضات دیوان، صرف اینکه شکایت ایران مربوط به وضع مجدد تحریم هایی می گردد که به موجب برجام لغو شده بود، باعث نمی گردد که طرح دعوی توسط ایران را نوعی سوء استفاده از فرایند رسیدگی در دیوان به شمار آورد.

9- دیوان بین المللی دادگستری همچنین ایرادات ایالات متحده به استناد ماده 20 معاهده راجع عدم صلاحیت رسیدگی به موضوع تحریم ها که مرتبط با مصالح امنیتی آمریکا و یا مواد هسته ای می باشند را جزو مسائل ماهوی پرونده محسوب نموده و توصیف آنها را به عنوان ایرادات مقدماتی با اکثریت آراء مردود گفت.